vrijdag 17 juni 2011 – (Marleen De Geest) – Wat maakt een onleesbaar boek absoluut lezenswaardig? Een relevante vraag voor een turf als ‘De klop op de deur’ uit 1930 van de Nederlandse schrijfster Ina Boudier Bakker. De roman is een psychologisch en verhalend meesterwerk in een archaïsche schriftuur, tanden op elkaar dus en proberen als het even kan.
[ad#ad1]
Niet voor niets telt de 23 ste druk van ‘De klop op de deur’ 732 bladzijden. Het boek vertelt over drie generaties van de familie Craets, welgestelde Amsterdammers in de tijdsspanne van 1860 tot 1920. Schrijfster Ina Boudier-Bakker heeft niet zorgvuldig gefilterd en liet na klare verhaallijnen uit te zetten voor ze ging schrijven. Integendeel, ze laat een stroom van familiegebeurtenissen en feitjes uit haar pen vloeien. Het boek gaat dan ook over alle dingen van het leven, duurzame liefde, hartstocht, kinderen krijgen en onder je hoede laten opgroeien, moeizame moeder-dochterrelaties, vriendschap, ziekte en dood. Dat alles tegen de achtergrond van de historische, maatschappelijke en culturele veranderingen van de late 19de en vroege 20 ste eeuw, de Duits-Franse oorlog van 1870 en de eerste wereldoorlog inbegrepen.
Bij het omslaan van de bladzijden merk je dan ook hoe relatief verandering eigenlijk wel is. De modieuze bleekheid waarvoor vrouwen azijn dronken, werd even fanatiek nagestreefd als het zonnebankbruin van vandaag. Het groen moest wijken voor de uitbreiding van de stad en de inplanting van woonhuizen. De stad Amsterdam verloor haar schoonheid. ‘Hoe eentonig, dacht Annette, was de eens zo karakteristieke Kalverstraat met zijn uitgebouwde winkelkasten, thans van al die op elkaar gelijkende brede glasgevels geworden.’ Ook ging in het jaar achtentachtig van de 19 de eeuw de melomaan Frederik Craets, samen met tal van belangrijke stadsgenoten, naar het openingsconcert van het nu nog prestigieuze concertgebouw, het was even wennen omdat tijdens de muziekstukken niet langer mocht worden gepraat en geconsumeerd. Even later kwam de Pathéfoon, de grammofoonplaat die maakte dat muziekliefhebbers bij een kopje koffie thuis van hun geliefde melodie konden genieten. De introductie van de telefoon maakte aanspraak op de voortdurende beschikbaarheid van mensen, zowat vergelijkbaar met de mobiele toestelletjes nu, de eerste auto’s reden de brave burgers van de baan en verschillende generaties discussieerden over opeenvolgende kunststromingen.
Zielsverwant blijft verre vriend
Boven alles is ‘De klop op de deur’ een vrouwenboek en maken de psychologische observaties van Boudier-Bakker dat dit boek regelrecht naar het hart gaat.
Vrouwen trouwden toen nog omwille van een ‘verzekerde toekomst’. Reden waarom Annètje niet echt met haar zielsverwant Karel kon trouwen en een man in eigen stand moest vinden. Die laatste was liefdevol en wereldwijs maar had ‘niet hetzelfde begrijpen als Karel’. Frederik had haar veranderd zonder haar te verbeteren. ‘Ja?’ Karel wachtte gespannen aandachtig. En opeens wist zij: dat iemand met al zijn aandacht wachtte op wat zij dacht, wat zij zeggen ging van haar gevoel, dat was niet meer gebeurd sinds zij getrouwd was, hoe lief en vererend ze allemaal waren tegenover haar. En daarom misschien ook wel dacht zij weinig nieuwe dingen meer.(…)’Een mens kan niet alles hebben’, bedacht Annette na vele jaren huwelijk. Hoe hecht de band met Frederik ook was, Annette behield haar eigen innerlijke wereld waarin haar man haar nooit echt bereiken kon.
Wezenlijke eenzaamheid binnen relaties vormt dan ook een belangrijk thema van Boudier-Bakker evenals de sociale strijd en de vrouwenemancipatie: ‘Maar Annebet Kooistra viel bitter uit tegen die vrouwelijke handwerken. Waarom was alleen dat gepiek en gepeuter vrouwelijk en niet ander werk, waar je hart en hersens voor nodig had! Iedereen kon toch geen onderwijzeres worden. Waarom mocht een vrouw als zij, die niets meer over had om voor te zorgen, niet werken en nuttig zijn als een man.’
Over de drie generaties Amsterdammers heen, vertelt de schrijfster hoe de vrouwen zich langzaam onder de dominantie van de mannen uit werkten. Vanaf de vele volgzame vrouwen die zich het paternalisme van de mannen min of meer lieten welgevallen over de enkelingen die hun haar kort lieten knippen en trachten hun eigen weg te gaan naar de zelfverzekerde kleindochters die alleen ’s nachts over de straat liepen, een stuk van hun benen onder hun jurken uit lieten komen en gingen studeren.
In een loodzware taal vertelt Boudier-Bakker over loodzware levens en gedachten. De verschillende vertelstandpunten struikelen over elkaar heen maar geven tegelijk inkijk in zoveel gevoelige zielen. Ondanks hun onvermogen om elkaar echt te begrijpen houdt een grote medemenselijkheid de personages samen.
Dat alles maakt van ‘De klop op de deur’ zo een mooi boek en een ongemeen interessant tijdsdocument, een beetje de ’taaitaai’ van de Nederlandse literatuur.
‘De klop op de deur’ van Ina Boudier Bakker werd heruitgegeven door Aspekt. ISBN: 9789059110205
[ad#ad3]