Ik heb het geprobeerd, sommige mensen worden er ronduit boos van als je zegt dat ‘geluk niet in het plan zit’. Meer nog als je vertelt dat je dat hebt gelezen in ‘The Consolations of Philosophy’ en nog meer als je beweert er wel iets troostends in te zien.
Alain de Botton distilleerde nogal wat somberte uit het denken van zes filosofen, vanaf ruim vierhonderd jaar voor Christus tot aan het begin van de twintigste eeuw. De constante erin is dat gematigde tot geen verwachtingen van het leven je veel teleurstellingen besparen. Een ingesteldheid die zeker het proberen waard is.
Ook met de huidige ‘School of Life’ proberen de Botton en zijn collega’s om mensen ‘emotioneel volwassen’ te maken. De ‘opvoeding’ bestaat erin om te leren genieten van je dagdromen, al dan niet romantisch, maar ze vooral niet ernstig te nemen. Want het leven is vol kleine ergernissen, imperfecties tot voetangels en wolfijzers toe. Daarom is het beter om met ‘goed genoeg’ tevreden te zijn.
Al dat gedachtegoed zat al in de Bottons boek ‘The Consolations of Philosophy’ uit 2000.
Met troost kan alvast een begin worden gemaakt als je beseft dat grote denkers en filosofen blijkbaar dezelfde sores hebben als ieder ander mens. Niemand kan die uit het leven wegwerken, sommige denkers helpen wel mee uitzoeken welke verhouding je ermee aangaat.
Authentiek tot aan de gifbeker
Socrates sorteerde een therapeutisch effect op Alain de Botton.
De Botton betrapte zich erop dat hij al te vaak mensen naar de mond praatte en zichzelf aldus dingen hoorde verkondigen die hij helemaal niet meende. Op een dag werd hij bij een bezoek aan het Metropolitan Museum of Art in New York bijzonder getroffen door het schilderij van de achttiende eeuwse Franse schilder Jacques-Louis David. Het werk beeldt de dood van Socrates af, de Griekse wijsgeer uit de vierde eeuw voor Christus zit rechtop. Hij wacht op de gifbeker met gevlekte scheerling en maant zijn weeklagende vrienden tot kalmte aan. Hij vreest de dood niet en verkiest ze boven het laten varen van zijn eigengereide manier van denken.
Na een slordig proces kwam een jury van twijfelachtig allooi tot de bevinding dat Socrates de rust in Athene verstoorde en jonge mannen van het rechte pad afbracht. Dit omdat hij door zijn ‘Socratische methode’ van vragen stellen mensen tot waarachtige denkbeelden bracht en hun ideeën uit gemakzucht of gewoonte ondergroef.
Scheve pot
Elke samenleving huldigt zo wel zijn eigen onwrikbare opvattingen en ideeën. En wie van de sociale conventies afwijkt, riskeert heel onpopulair te worden. Er zijn wetten en ethische en praktische richtlijnen die een geheel van ‘common sense’ vormen. De enkeling kan zich daarbij niet voorstellen dat hij/zij de dingen juist kan zien en al de anderen de bal misslaan. En dus volgt het individu de kudde die misschien regelrecht de afgrond inrijdt.
En toch kan de meerderheid het mis hebben, zo beweerde Socrates. En wel omdat ze hun ideeën niet op hun logica testten. Socrates vergeleek leven zonder systematisch denken met een ambacht als pottenbakken uitoefenen zonder de technische regels te volgen. Als je de regels niet volgt, krijg je geheid een behoorlijk scheve pot of vaas. Wie wel stap voor stap te werk gaat, maakt een gaaf aardewerk.
Dat geldt ook voor denken, wie stappen over slaat gaat scheef denken.
Omdat het minder zichtbaar is, lijkt het niet storend, behalve voor mensen als Socrates die wel hun gedachten aan logica toetsen.
De Botton zelf bewondert de consequentie van Socrates. Die was dan ook stellig van zijn eigen gelijk overtuigd precies omdat het ‘gelijk’ op redelijkheid berustte. Socrates lijkt misschien een hoge dunk van zichzelf te hebben gehad. Maar omdat redelijkheid tot ieders beschikking staat, iedereen kan zijn verstand gebruiken, heeft dat niets elitairs.
Socrates was totaal niet onder de indruk van hiërarchisch superieuren of mensen die met geld status konden kopen. Hijzelf liep trouwens blootsvoets en in lompen en struinde van de ochtend tot de avond Athene door, op zoek naar mensen die hij door zijn vragen naar de juiste antwoorden kon leiden.
Misschien zou het leuk zijn om de ideeën van zijn vrouw Xanthippe daarover te kennen. Over haar vertelt de geschiedenis dat ze een ware helleveeg was. Om haar toch een beetje recht te doen, kan misschien worden bedacht dat Socrates een prachtige figuur is omwille van zijn denkbeelden maar de slonzige wijsgeer als levensgezel hebben, kan ook niet eenvoudig zijn geweest.
The Consolations of Philosophy
Uitgever: Penguin Books Ltd
Auteur: Alain de Botton Alain de Botton
Engels – Paperback – 9780140276619
Druk: New ed – maart 2001 – 272 pagina’s
Lees aansluitend ook: “Sapiens en de relativiteit van onze gemeenschappelijke waarden”